صامت بروجردی ( بزرگان لر )

زندگینامه مرحوم صامت بروجردی

محمدباقر در سال ۱۲۶۳ در شهر بروجرد متولد شد. پدرش پنجشنبه نام داشت. وی تحصیلات خود را بهشیوه سنتی در مکتبخانه‌های این شهر گذراند. سپس با علاقه و استعدادی که به شعر داشت به اینحوزه وارد شد. وی فن شعر را از میرزا عبدالمجید نوایی فرا گرفت صامت از راه سقط فروشی در بازارچهحاج سهرابی بروجرد امرار معاش می‌کرد و در کنار آن به کارهای ذوقی می‌پرداخت وی در روز پنجشنبه شانزدهم ماه محرم سال ۱۳۳۳ قمری در بروجرد در گذشت و در گورستانی در کوی صوفیان که امروز به پارک صامتیه نامگذاری گردیده به خاک سپرده شد. میرزا محمد باقر صامت بروجردی معروف به صامت بروجردی و متخلص به صامت یکی از شاعران مذهبی و مدیحه سرایان قرن سیزدهم و چهاردهم ایران است. بیشتر آثار صامت بروجردی را مرثیه‌های مذهبی در ستایش امامان شیعه و نیز نوحه‌ها و اشعاری در توصیف عاشورا تشکیل می‌دهد. دیوان وی مشتمل بر انواع شعرها مانند غزل، قصیده و رباعی است. وی همچنین اشعارمذهبی در قالب بحر طویل دارد. شعرها و نوحه‌های صامت هنوز هم در سوگواریها ومراسم بزرگداشت حادثه عاشورا خوانده می‌شوند

.اوشاعری فرزانه وعارفی از قبیله اخلاص که ایمان وارادت خود را به اهل بیت به وضوح در سروده هایشنشان داده است از جمله شعرایی است که در قالب الفاظ وکلمات موزون به شرح وقایع زندگی ائمه وبخصوص حماسه عاشورا پرداخته وباروحیه ای درد آشنا ودردمند ودر عین حال گمنامی با مرثیه سرایی دلهای مشتاق وعاشق اهل بیت را در جای جای این دیارروشن گنبد های لاجوردی ومناره های سربرافراشته نیایش آرامش خاصبخشیده است میرزا محمد باقر صامت از جمله ره یافتگان کوی ولایت ائمه طاهرین علیهم السلام بود که عمر پر برکت خویش را وقف محبت اهل بیت وزندگی او فصلی درخشان درتاریخ شعر وادب شیعه است ونسل امروز باید با تامل وتفکر در ذهن وزبان صامت سمت وسوی صحیح زندگی را باز یابند ودر مسیر هدایت وسعادت گام بردارند.مدح و منقبت از معصومین وائمه اطهار زینت بخش وآراینده دیوان صامت به حساب می آیدمرحوم صامت با تواضع وفروتنی بسیار خود را مستحق آن نمی داند وبارها درپایان اشعار خود می گوید:

 

 نیست یارای نوشتن خامه را        مختصر کن صامت این هنگامه را

وی ابداع وخلاقیت را از نظر دور نداشته ومی توان گفت که با کمک استعدادوخلق آثار هنری که در وجودش نهفته بود وبا تصرف در آنچه دیده  یا شنیده آن را به صورتی محکم ومتقن ، به شکلی بسیار زیبا وشیوا ودل انگیز به دامندفتر کشد وبه خواننده انتقال دهد.

نوشته های ساده وبی آلایش ایشان هدفی والا وانسانی ومعنوی را دنبال می کند ومی خواهد زشتی ها وزیبایی ها را باز گو کند.

مرحوم صامت بروجردی را باید از زمره ی آخرین قصیده سرایان ومسمط گویان به  سبک کهن خراسانی به حساب آورد  در واقع در قصاید آمیزه ای از سبک خراسانی وعراقی استودر ترکیبات وترجیعات از سبک خراسانی پیروی کرده است به همین جهت در صور خیال بیشتر زاویه ی دید شعرای سبک خراسانی وعراقی را مورد نظر داشته است. به طور کلی صامت از جمله سخن سرایانی است که شخصیت وی به بهترین وجهی در شعرش تجلی یافته وخلوص موجود در آثارش نشانگر یکرنگی وصمیمیت روحیه اوست معانی وتعابیر در گفتار وی در حوزه تغزل های لطیف ،مدایح خیال انگیز ومراثی ظریف شکل می گیرد.

مرحوم علامه دکترسید جعفر شهیدی در باره مرحوم صامت اینگونه بیان می دارد:

.... سئوالی که مطرح می شود این است که چرا این شاعران (شاعرانی که در زمان مرحوم صامت زندگی می کردند وبعضی از آنها به لحاظ شعری از مرحوم صامت قوی تر بودن مثل همایون بروجردی که معصر با قاآنی می زیسته ودیوانی از خود برجای گذاشته است که شامل شعر های بسیار خوبی است)در جامعه ومیان مردم در دلهای آنان جایی باز نکرده اند.جایی همچون صامت بروجردی ونامی چون او در مجالس ومحافل از آن شاعران برده نمی شود ویا به میان نمی آید.نمی دانم شاید این نظر مرا نپسندید ولی گمان می گنم در صامت چیزی وجود داشته که در آن شاعران دیده نمی شود ویا کمتر وجود داشته وآن خلوص اوست واثری که نشات گرفته از این روحیه اوست که توانسته جای خود را در میان مردم باز کند چه در آخرت وچه در دنیا.صامت شاعری بود که شعور داشت اوشعر نگفته ، او شعور گفته است.اوایمان ، اخلاص وارادتی را که به خانواده رسول الله داشته است در قالب الفاظ موزون ریخته است وبه همین سبب شعر او دست به دست وگوش به گوش در میان  مردم می گردد.

 مرحوم دکتر زرینکوب در باره صامت بروجردی می گوید:میرزا صامت بروجردی بدون شک در مرثیه سرایی از بزرگان وپیشکسوتان دوقرن اخیر محسوب می شود.در آن دوره  ها مردم بیش از هر چیز به کتاب جودی وفاروق وبعد از چاپ کتاب صامت تقریبا منحصرا کتاب صامت گرایش یافتند.کتاب صامت تقریبا در تمام رشته های مرثیه سرایی نمونه های خوبی را عرضه کرده است .نوحه مشهورش همچون:

این روز عاشورا یا عید قربان است

یا

رفتی وبردی زدل تاب وتوانم ،علی

اینها زبانزد بود وهیچ مجلسی در آن زمان دایر نمی شد مگر که این نوحه ها در آن خوانده می شد واین قبول عام مردم بود.در آن زمان ابتکار مطرح نبود ، ولی خوب در حد خودش صامت دارای ابتکارات بود که یکی از آنان آوردن مثنویها واوزانی غیر از اوزان متداول در شعر مثنویات معمول بود.

نمونه ای از شعر مرحوم صامت بروجردی:

 

                  جلوه جمال

   کسی که درصفت مستان باحترازنشنید 

   چه قابل است که دربزم اهل راز  نشیند

   بپای خیزودراین شهرغارت دل و دین کن

   تو راکه گفت نشین تاکه فتنه باز نشیند

   سعادت ابدی چون نوشته بر پرتــــــیرت  

   بهردلی که نشیند  بگو نیاز  نشیــــــند

   زهر طرف نکندجلوه گرجمال توازچیست

   یکی به دیرو یکی بردر حجـــــــاز نشیند

   دگرمگوی زرنقش که دام جمله دلهاست

   کزین مقدمه صامت سخن دراز نشـــیند

 

               خودبینی

 اختلاط  اهــل دل  خوبست  اهل  دل  کجاست

   آنکه حل سازد یکی ازاین همه مشکل کجاست

   روزگاری     شد  که  سرگردان  کوی  حیــــرتم

   یک نفر پیدا نشد تا گویدم منـــــــــــزل  کجاست

   غـــــرق دردریای خود بینی شدم دردا که  نیست

   ناخدای  کاملی  تا   گویدم     ساحل  کجاست

   لیلی ما را همی  گویند   کاندر  محــمل   است  

   کس نمی گوید کدامین کاروان محمل    کجاست

   منـــــکه   هرگز برجنون    خویش  منکر  نیستم   

   با  من مجنون نمی گوید کسی  عاقل   کجاست

   (صامتا ) هرکس  به جــــــرمی  دور از دلدار ماند 

   پس دراین  درگه  ندانم  بنده ی  مقبل  کجاست