استاد لوریس چکناواریان ( بزرگان لر )
استاد لوریس چکناواریان آهنگساز بزرگ ایرانی در سال ۱۳۱۶ در شهر زیبای بروجرد متولد شد .
پدر و مادر او ارمنی بوده و به ایران پناهنده شده بودند .
چکناواریان
موسیقی
را در
هنرستان عالی موسیقی آغاز میکند و وقتی نزدیک به ۱۶ سال داشته اولین
قطعه خود را که کنسرتویی برای ویولون و ارکستر زهی بوده تصنیف میکند. چکناواریان
در آن زمان هنوز ویولون می نواخته است.
هرچند این کنسرتو نه چندان پچیده و نه چندان مشکل است ولی با
شنیدن این قطعه کمتر کسی باور میکند که نویسنده آن هنوز نوجوان است! کنسرتو ویولون چکناوریان،
کنسرتویی است مملو از گامهای ارمنی و تشابهات زیادی به آثار خاچاطوریان آهنگساز
نامدار ارمنستان دارد.
آهنگساز و رهبر ارکستر ایرانی است. او بیش از ۷۵ اثر شامل سمفونی، اپرا، موسیقی مجلسی، کنسرتو برای پیانو، ویلن، گیتار، ویولن سل و پیپا ، موسیقی باله، آثاری برای گروه کر، یک رکوئیم، و یک اوراتوریو و بیش از ۴۵ موسیقی فیلم ساخته‌است.
چکناواریان از سال ۱۹۸۹ (میلادی) تا ۲۰۰۰ رهبری ارکستر فیلارمونیک ارمنستان را برعهده داشت و
بیشتر در ارمنستان به سر می‌برد. به مدت
۳ سال (۹۳-۱۹۹۱) نیز برای اجراهای
خیریه با این ارکستر در وین بود.
مدتی بعد چکناواریان باله فانتاستیک را
خلق میکند که استعداد عجیب خود را بار دیگر به نمایش میگذارد؛ چکناوریان مدتی بعد
از آن کنسرتو پیانوی خود را تصنیف کرد (که خود از این کنسرتو به عنوان چهارمین
اثرش نام می برد) که باز توانایی های خود را به عنوان یک آهنگساز ماهر نشان میدهد.
او در این سالها در آکادمی موسیقی شهر
وین و در موتسارتیوم شهر سالزبورگ به تحصیل موسیقی می پرداخته، وی در سال ۱۹۶۱
با رتبه اول از آکادمی موسیقی وین در رشته آهنگسازی فارغ التحصیل میشود. در سالهای
تحصیلش در اتریش غیر دو کنسرتوی نام برده باله فانتاستیک برای سه پیانو و سازهای
ضربی و آثاری را برای پیانو خلق میکند و در همان سال به ایران می آید و در هنرستان
عالی به تدریس می پردازد.
او مدتی بعد به ریاست صداخانه ملی وزارت
فرهنگ و هنر برگزیده میشود و همان سال کنسرتو پیانوی او به رهبری حشمت سنجری با
تکنوازی وینفرید وان در هوفن به اجرا در می آید. همچنین باله فانتاستیک او برای
پیانو به همراه دیگر آثار پیانویی او با انتشارات دوبلینگر اتریش به چاپ میرسد.
او در همین سالها به فکر خلق اپرایی بر
روی اشعار شاهنامه با نام «رستم و سهراب» می افتد که او را به تحقیق روی موسیقی
ایرانی و مخصوصا دستگاه چهارگاه وا می دارد؛ او در این مدت فرصت را غنیمت شمرده و
از نظرات حسین تهرانی هم در مورد این موسیقی و ریتم های آن بهره مند میشد (هر چند،
مثل اینکه این نظرات چندان در خلق اثر به کار نمی آید!)
چکناواریان در سال ۱۹۶۳ به اتریش باز میگردد
و با همکاری کارل ارف مشغول نوشتن متدی برای موسیقی کودکان میشود و به گفته خودش قرار
است در فرهنگستانی که به نام خودش تاسیس کرده، این متد به کار آید. او طی ۲
سال ۱۵۰ قطعه برای پیانو از مبتدی تا عالی با روش کال ارف تصنیف میکند
که قسمتی از آن به انتشار هم رسیده است. ارف او را تشویق به ادامه تصنیف «رستم و
سهراب» میکند ولی سالها بعد این اپرا به پایان میرسد.
از سال 1970تا 1966 چکناواریان استاد
کالج کنکوردیا، استاد و رئیس گروه اپرا و سازهای ارکستری دانشگاه مینه سوتا بوده
است. او در دانشگاه موسیقی میشیگان به تحصیل رهبری ارکستر هم میپردازد و در این
رشته فارغ التحصیل میشود که در آینده قسمت اصلی فعالیت های او را این رشته در بر
میگرد.
لوریس چکناواریان به عنوان یکی از چهره
های با استعداد موسیقی کلاسیک هم مورد توجه و حمایت دولت ایران و هم ارمنستان بود.
حمایت هایی که باعث شد او با رهبری اش را با همکاری با بهترین ارکسترهای جهان
تقویت کند.
سال ۱۹۷۰ وقتی چکناواریان به ایران می آید دیگر او یک موسیقیدان کار
کشته و ماهر بین المللی است. طی ۱۵ سال فعالیت در ایران و جهان از سال ۱۹۷۰
تا ۱۹۸۵ او به رهبری ارکستر
اپرای تهران می پردازد که اپرای «پردیس و پریسا» برای کودکان هم در
همین دوره تصنیف و اجرا میشود. همزمان با این اپرا آهنگسازان دیگری هم به تصنیف
اپرا می پردازند که اپرای «خسرو و شیرین» اثر حسین دهلوی یکی از همین آثار بوده که
مورد توجه اهل موسیقی قرار میگیرد.
یکی از بزرگترین افتخارات چکناواریان در
این سالها، انتخاب او به عنوان رهبر ویژه کمپانی RCA در انگلستان است
(رهبری این ارکستر را بزرگانی مثل توسکانینی و برنشتاین به عهده داشته اند) که
باعث ضبط آثار زیادی توسط او میشود که بعضی روی صفحه گرامافون به انتشار میرسد و
در سالهای اخیر هم چند اثر آن بصورت CD به انتشار رسیده که تنها آثاری است از کمپانی معظم RCA که نام یک ایرانی بر
روی آن حک شده است. در میان این آثار RCA چکنواریان، بعضی از دید منتقدان به عنوان آثار تاریخی(historic) یاد شده است.
این اپرای عروسکی بر اساس اثر موسیقایی ی لوریس چکناواریان که
ساخت آن ۲۵ سال به درازا کشیده، برای اجرا آماده شده است. این اثر موسیقی
در تالار وحدت به رهبری لوریس چکناواریان اجرا شده است.
اپرای عروسکی از قرن هفدهم در اتریش
مرسوم بوده است و موسیقیدانان بزرگی چون موتزارت برای این شیوه اجرای نمایشی آثاری
را نوشته اند.
اگرچه در تاریخ نمایش ایران بازیهای
نمایشی و رقص های آئینی وجود دارند ولی به رغم ِ وجود داستانهای فراوان مانند
داستانهای شاهنامه و داستانهای عاشقانه نظامی گنجوی وغیره... که از وجوه دراماتیک
برخوردارند، تئاتر صحنه ای مانند آنچه در یونان وجود داشت ، دیده نمی شود.
ولی در عوض در نمایش عروسکی، ایران از
کشورهای صاحب نام دراین عرصه است، که خیمه شب بازی، پهلوان کچل یا ( پنش ، پنج) و سایه
بازی از آن جمله است.
"اپرای رستم و سهراب" عروسکی به
شیوه نخی اجرا می شود ، به همین دلیل حرکت عروسکها با توجه با دقتی که در ساخت
آنها به کار رفته است ، بسیار به نوع طبیعی شان نزدیک اند. این عروسکها طی دوسال
در اتریش طراحی و ساخته شده اند.
عروسکهای نخی یا ماریونت دارای سابقه در
هند، چین، ایران، ایتالیا و فرانسه هستند. این شیوه عروسکی نسبت به سایر شیوه ها
به خاطر تعداد نخها و مفاصل حرکتی محدود از دامنه حرکتی کمتری برخوردارند؛ ولی به
خاطر شبیه سازی کامل به آناتومی انسان و حیوان حرکات آن طبیعی تر به نظر می آید.
داستان اپرا با فردوسی شروع می شود که
مشغول خلق داستان رستم و سهراب است و در شروع نمایش دو فرشته سهراب را به صحنه می
آورند که نشان پاک بودن اوست.
در بخش هایی حرکات ِ رقص گونه ی عروسکها
هماهنگ با آواز اُپرا، به قدری طبیعی است که انگار انسانهای واقعی آن را اجرا می
کنند. یکی ازابتکارات این اُپرا استفاده از سایه بازی برای نبردهای رستم و سهراب
است. ولی با وجود این شیوه های متفاوت اجرایی، نمایش هنوز به نسبت زمان موسیقی
نیازمند طرّاحی ی ِ شیوه های متفاوت اجرایی بیشتری است. ظرفیّت نمایش برای یک ساعت
کار، بسیار تازه است ولی بعد از آن دچار تکرار می شود.
کار بسیار زیبا با دکلمه زیبای ژاله صادقیان روایت نظامی گنجوی از خسرو و شیرین را با آهنگسازی چکناواریان
