مهرداد اَوِستا ( بزرگان لر )
محمدرضا رحمانی با نام هنری) مهرداد اَوِستا (زاده بهمن ۱۳۰۸ بروجرد - مرگ: ۱۷ اردیبهشت ۱۳۷۰ تهران ، نویسنده و شاعر معاصر ایران بود. اوستا علاوه بر شاعری، در زمینه فلسفه، موسیقی و ادبیات فارسی نیز فعالیت داشت.
زندگی
محمدرضا رحمانی در سال ۲۰ بهمن ۱۳۰۸ هجری خورشیدی در خانواده‌ای که به شعر و ادبیات علاقه داشتند، در شهر بروجرد بدنیا آمد. پدر بزرگ مادری وی، شاعری خوش قریحه بود که در شعر رعنا تخلص می‌کرد . مهرداد استعداد فراوانی برای شعرگویی داشت به گونه‌ای که از کلاس پنجم ابتدایی با تشویق معلمان خود به سرودن شعر پرداخت. شعرهای دوران نوجوانی وی کمتر به انتشار رسیدند. علت آن، تمایل وی به قصیده‌سرایی بود که سنگین‌تر از نوع اشعار متداول آن روزگار بود.
در سال ۱۳۲۰ و هنگامی که مهرداد نوجوانی دوازه ساله بود به همراه خانواده اش به تهران آمد و دوره دبیرستان خود را در یکی از دبیرستانهای شبانه این شهر به پایان رساند.
وی تحصیلات دانشگاهی خود را از سال ۱۳۲۷ با ورود به دانشکده معقول و منقول (الهیات) دانشگاه تهران آغار کرد و ابتدا لیسانس معقول و منقول گرفت و سپس با ادامه دادن تحصیل، با مدرک فوق لیسانس در رشته فلسفه از این دانشگاه فارغ التحصیل شد. از استادان وی می‌توان به بدیع الزمان فروزانفر اشاره کرد.
مهرداد اوستا هم‌زمان با تحصیل در دانشگاه، به استخدام وزارت آموزش و پرورش در آمد و به عنوان دبیر در چندین دبیرستان تهران به تدریس پرداخت.
او در سالهای ۱۳۳۳ و ۱۳۴۵ دو بار ازدواج کرد که حاصل آن یک پسر و سه دختر بود .
مهرداد اوستا شعرهایی در مخالفت با رژیم پهلوی سرود و مدتی را به عنوان زندانی سیاسی در زندان گذراند.
در سه شنبه، ۱۷ اردیبهشت سال ۱۳۷۰، در حالی که مشغول تصحیح شعری در شورای شعر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در تالار وحدت بود دچار عارضه قلبی شد و درگذشت. مهرداد اوستا در در بهشت زهرای تهران مقبره مشاهیر فرهنگ، ادب و هنر در کنار مجتبی مینوی و مشایخ فریدنی (حجره 953) به خاک سپرده شد.
فعالیت‌های عملی
زندگی کاری مهرداد اوستا هم‌زمان با ورود وی به دانشگاه شروع شد. در سال ۱۳۲۷ وی به عنوان مسئول ساماندهی کتابخانه‌ها و مقالات و کتابهای ادبی در وزارت فرهنگ (آموزش و پرورش) مشغول به کار شد. در ادامه به عنوان دبیر در چندین دبیرستان تهران به تدریس پرداخت.
از سال ۱۳۳۳ و هنگامی که تنها ۲۵ سال سن داشت به تدریس در دانشگاه (تهران) در رشته‌های گوناگون علوم انسانی شامل فلسفه، زبان فارسی، ادبیات فارسی، فلسفهٔ تاریخ، تاریخ هنر، تاریخ اجتماعی هنر، زیبایی‌شناسی، روش تحقیق در زیبای‌شناسی و تاریخ موسیقی پرداخت.
روزشمار زندگی مهرداد اوستا
- ۲۰ بهمن ۱۳۰۸ هجری خورشیدی: مهرداد اوستا در بروجرد متولد شد.
- سال ۱۳۲۰: مهاجرت به تهران با خانواده و شروع دوره دبیرستان.
- در سال ۱۳۲۷: با گرفتن دیپلم دبیرستان، تحصیلات دانشگاهی خود را در رشتهٔ معقول و منقول (الهیات) در دانشگاه تهران آغاز کرد.
- سال ۱۳۳۲: نخستین اثر وی که «تصحیح دیوان سلمان ساوجی» بود، به‌وسیلهٔ انتشارات زوار به چاپ رسید.
- پیش از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، مهرداد اوستا مردم را به مبارزه فرا میخواند
- در شهریور ۳۲ به جرم مخالفت با رژیم شاه به زندان افتاد. وی اشعاری در مبارزه با رژیم شاه داشت که می‌توان به شعر زیر که در سال ۱۳۳۵ سروده بود اشاره کرد:
- خانه‌ها ویران، پی آبادی کاخی چراست؟ / تا سزد خودکامه‌ای را دستگاه خودسری؟
- سال ۱۳۳۳، سال آغاز تدریس وی در دانشگاه تهران، در همین سال نیز ازدواج کرد.
- سال ۱۳۳۵، با سباستین مونه فیلسوف شرق شناس فرانسوی آشنا شد.
- سال ۱۳۳۹، نخستین مجموعه شعر او به نام از کاروان رفته منتشر شد.
- سال ۴۴، سفر به اروپا
- سال ۵۱، دومین مجموعه شعر وی به نام شراب خانگی ترس محتسب خورده را در قالب قصیده منتشر کرد.
- سال ۶۲، سفر به فرانسه داشت.
- سال ۶۷، سخنرانی درباره شعر و شخصیت حافظ.
- سال ۶۹، شرکت در برزگداشت خلیل الله خلیلی شاعر بزرگ افغانستان.
آثار مهرداد اوستا(کتاب)
اوستا، مهرداد. آن صبح پرنیانی. تهران: موسسه نمایشگاههای فرهنگی ایران، تکا، 1386.
گزیده 76 شعر از زیباترین غزل ها، قصیده ها و دوبیتی های مهرداد اوستا است که در این کتاب گرد آمده است. مهرداد اوستا ادامۀ سلسله شاعران بزرگ و کلاسیک ایران در عصر حاضر است. او حلقۀ مفقوده ای بود که شعر متعالی و فخیم و دیوانی دیروز را چون میراثی گرانقدر از نیاکان به شعر متعهد و مردمی امروز پیوند زد. اوستا را به تعبیری بدیل خاقانی نامیده اند. از آن رو که از حیث دارا بودن ذخیره های کم نظیر عقلی و نقلی در ادبیات، قصیده را به عنوان یک قالب شعری فراموش شده، احیاء کرد و با قصاید پرمغز و نغز خود آن را روح و رونقی دوباره بخشید. اوستا نگرشی فلسفی به شعر داشت و از منظری هستی شناختی با پدیده های پیرامون خود مواجه می شد و در شعر آن را بازتاب می داد. از طرفی با دردهای مردم اجتماع بیگانه نبود. چنان که انعکاس رویدادهای بزرگی مانند انقلاب و جنگ را در آثارش می بینیم و مقام شهدا را در اشعارش ارج می نهد و به ستایش از آنان بر می خیزد.
اوستا، مهرداد. از امروز تا ه‍رگ‍ز. تهران: ابن سینا، 1345;
تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری، 1372. 117ص.
نام مجموعه ی دیگری از نثر ها و داستان واره های مهرداد اوستا است که به سال 45 شمسی منتشر شده است. نثر با شکوه و خیال انگیز و آهنگین و سرشار از لحظات شاعرانه مهرداد اوستادر این اثر سبب غنی شدن فرهنگ و زبان فاخر فارسی شده است.
اوستا، مهرداد. از درد سخن گفتن: گزیده غزل. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری، واح‍د ادبیات، گ‍روه شعر، 1375.
108ص.
گزیده ی اشعار مهرداد اوستا ست که سامان دهنده نگاهی گذرا به شعر صدسال اخیر, تا آشنایی مجمل اما فراگیر علاقه مندان شعر فارسی را به طور عام و دانش آموزان و دانشجویان رشته ادبیات به طور خاص شامل می شود.
مقاله ای که دیگران درباره"از درد سخن گفتن" نوشته اند:
پورعبدالله, کاظم. از درد سخن گفتن و از درد شنیدن... کارو کارگر.17 آذر8:1382.
عباسی واکانی, پرویز. از درد سخن گفتن و از درد شنیدن... کیهان. 14187. 26اردیبهشت 1370.
متولی, احمدرضا. از درد سخن گفتن و از درد شنیدن... رسالت.18 اردیبهشت 6:1376.
گزیده ی اشعار مهرداد اوستا ست که سامان دهنده نگاهی گذرا به شعر صدسال اخیر, تا آشنایی مجمل اما فراگیر علاقه مندان شعر فارسی را به طور عام و دان ش آموزان و دانشجویان رشته ادبیات به طور خاص شامل می شود.
مقاله ای که دیگران درباره"از درد سخن گفتن" نوشته اند:
پورعبدالله, کاظم. از درد سخن گفتن و از درد شنیدن... کارو کارگر.17 آذر8:1382.
عباسی واکانی, پرویز. از درد سخن گفتن و از درد شنیدن... کیهان. 14187. 26اردیبهشت 1370.
متولی, احمدرضا. از درد سخن گفتن و از درد شنیدن... رسالت.18 اردیبهشت 6:1376.
اوستا، مهرداد. از کاروان رفته. تهران: زوار، 1339.
این کتاب اشعار فراهم آمده ایست از آغاز بیستم تا بیست و نهمین سال از زندگی مهرداد اوستا همراه با دیباچه ای سیزده صفحه ای به قلم ایشان است.
این قصاید از" فرزند رنج ها" آغاز می شود و با "گوهر یا حذف" پایان می یابد.
اوستا، مهرداد. اشک و سرنوشت. تهران: انجمن فرهنگی وفلسفی پورسینا، 1348.
این مجموعه علاوه بر منتخب آثار شاعران و نویسندگان فارسی گوی, مشتمل است بر اشعار و ترجمه نویسندگان و شاعران از کشورهای دیگر که از طریق زبان های فرانسه و انگلیسی به فارسی در آمده است, از این میان به جز سه اثر کلیه ترجمه ها از طرف انجمن به نگارش مهرداد اوستا است.
اوستا، مهرداد. امام ح‍م‍اس‍ه‌ای دیگر. تهران: حوزه اندیشه و هنر اسلامی، 1359; تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری، 1368. 83ص.
موضوع:خمینی, روح الله, رهبر انقلاب وبنیانگذار جمهوری اسلامی ایران, 1368- 1279- شعر.
مجموعه ای از سروده های سال های انقلاب ونشانه همراهی اوستا با این حادثه مهم تاریخ معاصر ایران است.این مجموعه را حوزه اندیشه وهنر اسلامی در سال1360 به چاپ رساند.مهرداد اوستا در این سالها در کلاسهای درس ومراکز فرهنگی ونشست های ادبی و گاه در جنبه های جنگ ودرمیان جوانان علاقه مند به ادبیات حضور می یافت.
اوستا، مهرداد. پالیزبان. تهران: انجمن ادبی حافظ، 1342; تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری1372.
این اثر تا حدی یادگار روزهای سخت بیماری, روزهای دردناک آسایشگاه است, مجموعه ای از قطعات منثور ادبی است که به نام پالیزبان انتشار یافته است. لحنی از حماسه, غرور, طغیان و اندوه در کلام او یافت می شود.از مختصات بیان او آوردن تشبیهات و استعارات تازه است و سعی بر آن داشته چیزهای محسوس و مرئی را به چیزهای نامحسوس تشبیه کند.در سراسر کتاب مجازها و استعارات زیادی به کار رفته است.پالیزبان برای نخستین بار در سال 1342 منتشر شده است و از یادگارهای سالهای جوانی استاد مهرداد اوستا به شمار می آید.الفاظ عامیانه در کتاب بسیار به چشم می خورد طوری که مهرداد اوستا سعی بر آن داشته است که نثر را به سمت الفاظ مردم کوی وبرزن بکشاند.
مقاله که دیگران درباره"پالیزبان" نوشته اند:
زرین کوب, عبدالحسین.پالیزبان.راهنمای کتاب. شهریور و مهر 1342.
اوستا، مهرداد. پیرامون ادبیات انقلاب اسلامی. تهران: سمت، سمینار بررسی ادبیات انقلاب اسلامی، 3-5 دی 1370.
اوستا، مهرداد. تکنولوژی و ارزشهای انسانی. کیهان فرهنگی. 126. فرودین و اریبهشت 1375: 29.
اوستا، مهرداد. تیرانا: دی‍ب‍اچ‍ه‌ای بر شراب خانگی ترس محتسب خورده. تهران: زوار، 1352. تیرانا: برگزیده نثر و نقد پارسی استاد مهرداد اوستا. تهران: سازمان تلیغات اسلامی، حوزه هنری، سوره مهر، 1381.
تیرانا محصول طوفانهای ذهنی نویسنده ای با تخیلی شگفت و شاعرانه و مولف اندیشه ها و احساسات خود را در زمینه های مختلف از فلسفه و ادبیات گرفته تا مسایل اجتماعی و... بر کاغذ آورده.نثر کتاب تحت تاثیر متون کهن به ویژه تاریخ بیهقی است.اما در قسمتهایی نشان میدهد نویسنده با نثر مدرن نیز آشنایی داشته است.تیرانا شرح حال مهرداد اوستا و شرح اندیشه ها، دغدغه ها و دلمشغولی های اوست.در لابه لا ی صفحات می بینیم که فقر و تنگدستی در کنار عشق و شوری بی پایان به دانستن شخصیت محمدرضا رحکانب را به مهرداد اوستا تبدبل می کند.
لحن انتقادات اجتماعی در کتاب چاپ آن را در سالهای خفقان آمیز رژیم گذشته شجاعت و صراحت نویسنده را آشکار می سازد.اوستا در تیرانا ستایشگر طبیعت و زیبایی های آن است.از نکات قابل توجه در نثر تیرانا ترکیب سازی های بدیع است که چیره دستی اوستا را در حوزه ی کلمات آشکار می سازد.
مقاله ای که دیگران درباره "تیرانا" نوشته اند:
وفا, جلال.تیرانا با نثری لطیف و شاعرانه. کیهان هوایی.985. 27خرداد1371: 4-5.
ترابی, ضیا الدین. دیباچه ای بر شعر تیرانا. کیهان هوایی. 990. 31تیر 1371.
اوستا، مهرداد. حماسه آرش. تهران: سازمان تبلغات اسلامی، حوزه هنری، 1375; مشهد: توس، 1344; تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری، 1375.
ازنظر احیای داستانی باستان, بار اول نیست که با چنین منظومه ای آشنا می شویم اما از نظر موازین حماسه سرایی رعایت متن توجه به میتولوژی فارسی, توصیف دقیق مکان وزمان داستان وروح پهلوانی و دیگر شرایطی که از یک منظومه حماسی می توان توقع داشت, بار اول است که با منظومه ای بلند و نوآیین, در تجلی داستانی کهن روبرو هستیم.زبان منظومه همچنان که از اوستا انتظار می رود, در تمام داستان استوار و یکدست و سنت گرانه ست, گویش قدیمی خراسان, که زبان منظومه از آن مایه ور است با قدمت داستان یک نوع مراعات نظیر معنوی ایجاد می کند. بیان اوستا برجسته و غنی است, تعبیرات و تشبیهات بلندش در نهایت زیبایی است, ترکیبات تازه و جاندار او تسلط فوق العاده ی شاعر را امکانات زبان فارسی, نمایشگر است. تخیل قوی از ویژگی های شاعر اوست و خوشبختانه در این منظومه به موازات صحنه ها و حالات گوناگون, تعبیر و نوع بیان نیز, هماهنگ معنی می شود.
اوستا، مهرداد. راما. تهران: رجا، 1370.
574ص.
هم زمان با در گذشت مهرداد اوستا, مجموعه ای از برخی از سروده های گذشته و نیز شعرهای تازه و منتشر نشده اش با عنوان "راما" که در زمان حیات شاعر به دست خود او تدوین شده بود, منتشر گردیده است.
مقالاتی که دیگران درباره"راما"نوشته اند:
حمیدی, سپهر.راما در یک نگاه کوتاه.کیهان.31 اردیبهشت 16:1371.
شرفشاهی, کامران.نقد راما.کیهان فرهنگی.5.مرداد1371.
صادقی پدرام, عباس.نقد و بررسی راما مجموعه سروده های مهرداد اوستا.سلام.1مرداد 6:1374.
صادقی پدرام, عباس.نقد وبررسی راما مجموعه سروده های مهرداد اوستا.سلام.27 تیر7:1374.
کامران شرفشاهی, کاظم.نگاهی به مجموعه شعر راما سروده روانشاد استاد مهرداد اوستا.کارو کارگر.18 اردیبهشت 11:1375.
اوستا، مهرداد. رساله ای در فلسفه، منطق، روانشناسی، اخلاق. تهران: زوار، 1333.
اوستا، مهرداد. روش تحقیق در دستور زبان و شیوه نگارش فارسی. تهران: عطایی، 1348.
110ص.-(سلسله انتشارات تحقیقی)
ضرورت تحقیق در دستور زبان برای محققان، صرف نظر از بیگانه ای که میخواهد پارسی بیاموزد این است که هدف محقق صرفا آگاهی به تحول زبان و راه یافتن به طریقی که چگونه می توان زبان را برای بیان اغراض و اندیشه های نو آیین غنا بخشید و بر دامنه ی آن افزود بی آنکه زبان در معرض تباهی و تاثیر استیلای بیگانه قرار داشته باشند.روشهایی که در این کتاب برای تحقیق در دستور زبان آیین نگارش آمده اند شامل:توجیه، آزادی، تحلیل، استنباط می شوند.
اوستا,مهرداد.روش تحقیق در منطق زیبایی و انسان شناسی; به کوشش بهروز ایمانی, مرکز آفرینش های ادبی حوزه هنری]سازمان تبلیغات اسلامی[.- تهران:شرکت انتشارات سوره مهر,1388.
312 ص.
محور پژوهش نویسنده در این اثر ،انسان است و شناخت او، "انسان" تنها کلمه ای است که همه ی معنی و مفاهیم را یکجا در بر دارد، و هر کلمه ای در اقصای مفاهیم خود، مفهومی است از مفاهیم بی شمار این کلمه انسان مفهوم مطلق، بیان بی اعتبار ساختن سبب هاست، و تحقق علت اولی، یعنی "علم مطلق" و آنجا که قلمرو بی نهایت اوست، هر چیز با وجود او میتواند وجود داشته باشد، او جدا از او، همه ی ارزشهای خود را از دست بدهند و لفظ با وجود اوست که معنی پیدا می کند و هر صفت با اراده ی اوست که معنی پیدا می کند، و هر صفت با اراده ی او می باسد یا بی ارزش و ناچیز...و در نهایت علم، ایمان، حکمت، عرفان و شناخت، مفاهیم یگانه ای است که مصداق جملگی انسان است.
اوستا، مهرداد. شراب خانگی ترس محتسب خورده. تهران: زوار، 1351.
642 ص.:عکس.
یک دیوان کامل است .نشانه ی آنکه شاعری چگونه در فاخرترین شکل فارسی توانسته میراث شاعران بزرگی چون منوچهری دامغانی, ناصرخسرو قبادیانی و سنایی غزنوی, خاقانی شزوانی و ملک الشعرای بهار را حفظ کند و در عین حال با نوآوری های خود, بر قدر و ارزش این میراث بیفزاید. کتاب حاضر، سی و دومین جلد از مجموعة «پیش‌کسوتان ادبیات معاصر»، شامل شعرهای مهرداد اوستا و بیان مختصری از زندگی‌نامة اوست. پاره‌ای از عنوان‌های سروده‌های این مجموعه عبارت‌اند از: پیمان‌شکن؛ فریاد پشیمانی؛ رویای عیسی؛ ترانة رشک؛ شکوفة اشک؛ ترانة امید من؛ ای نسیم دامن الوند؛ نقصان عشق؛ موج غم؛ اشک و آه؛ سرود مهرگان؛ نوازش عود؛ آفرین محمد (ص)؛ ارمغان غرب؛ و تیرانا.
اوستا، مهرداد. عقل و اشراق. تهران: زوار، 1334.
اوستا، مهرداد. فلسفه، منطق، روانشناسی، اخلاق: ب‍راب‍ر آخرین ب‍رن‍ام‍ه وزارت فرهنگ، با روش‍ی س‍اده برای سال ش‍ش‍م ادبی، ری‍اض‍ی و طب‍ی‍ع‍ی. [تهران]. 116 ص.
اوستا، مهرداد. گزیده ادبیات معاصر: مجموعه شعر. تهران: کتاب ن‍ی‍س‍ت‍ان، 1378.
این مجموعه شعر شامل غزلها ، قصاید و تعدادی دو بیتی پیوسته است.غزلها مضمونی عاشقانه دارند که در برخی تکرار بسیار به چشم می خورد و قصاید شامل نعت و ستایش حضرت محمد (ص) و دختر ایشان فاطمه الزهرا (س) و امام خمینی (ره)و چند قصیده با مضامینی دیگر است.
اوستا، مهرداد، ایمانی، بهروز. مهر و آت‍ش: روی‍اروی‍ی اس‍طوره‌ه‍ای آیین مهر و م‍زدی‍س‍ن‍ا در شاهنامه. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری، سوره مهر، 1381.
این کتاب از آخرین آثاری است که از زنده یاد مهرداد اوستا به جای مانده است. و در بردارنده ی مطالب و نکاتی است که پیرامون شاهنامه فردوسی نوشته شده است. محور اصلی موضوع این کتاب پژوهش هایی است درباره شاهنامه، بزرگترین و منظومه ی حماسی ادب پارسی ، اما در مطالب این تحقیقات، معلوماتی نیز در باره ی اساطیر هند و چین و موضوعات فرعی دیگر نیز وجود دارد.
اوستا، مهرداد؛ بابک، یوسف؛ صالحی سمنانی، ع‍ب‍دال‍ل‍ه. سرود ن‍ات‍م‍ام: مجموعه شعر. تهران: کوشش، 1353.
این کتاب شامل مقدمه از مهرداد اوستا در 48صفحه است که در آن ویژگی های کلام استاد صالحی را بیان می نماید و شرح حال اندکی از او ارائه می کند هم چنین پیشگفتار آن به قلم خود صالحی سمنانی می باشد.
یاسمی، رشید؛ اوستا، مهرداد. کلیات ق‍ص‍ائ‍د، غ‍زل‍ی‍ات، قطعات، رب‍اع‍ی‍ات، ترجیعات، ترکیبات و مثنویات خ‍واج‍ه ج‍م‍ال‌ال‍دی‍ن سلمان ساوجی. تهران: زوار، 1382.
این کتاب شامل15 فصل, دیباچه و مقدمه از مهرداد اوستا در شرح حال سلمان می باشد.فهرستی دیگر از صفحه76 کتاب تا84 برای مجموعه اشعار سلمان آمده است.
استاد در روش تصحیح کتاب ذکر کرده است:"در دیوان سلمان هر سخنی را که با سبک گوینده بیشتر ماننده بود برگزیدم و از ابیات و اشعار الحاقی چشم پوشیدم." امتیاز این کلیات به همه دیوان ها اعم از خطی و چاپی, ترکیب بندها, ترجیعات و هر مثنوی شیرین و لطیف, فراقنامه جمشید و خورشید است که پس از مثنویات نظامی لطیف ترین مثنویاتی است که تا کنون سروده شده است.
