میرزا هدایت‌الله وزیردفتر ( بزرگان لر )

میرزا هدایت‌الله وزیردفتر (حدود ۱۲۳۴ - صفر ۱۳۱۰) از رجال دورهٔ ناصرالدین شاه و پدر سیاستمدار معروف ایرانی،دکتر محمد مصدق بود .

میرزا هدایت‌الله فرزند میرزا حسین و از اعضاء خاندان مستوفیان آشتیان بود. خاندان پدری او در دوران قاجاریه غالبا مناصب مالیه را به عهده داشتند و از مستوفیان ارشد بودند   ^. چون پدرش میرزا حسین در جوانی خودکشی کرد، تحت سرپرستی عموی خود، میرزا حسن مستوفی‌الممالک دوره محمدشاه قاجار، رشد یافت و پس از مدتی با دختر وی ازدواج کرد. در زمان صدارت امیرکبیر مامور تعدیل مالیات صائین قلعه شد و این ماموریت را به خوبی انجام داد. از سال ۱۲۷۵ تا ۱۲۸۹ هـ. ق سمت وزارت لشکر (ریاست دارایی ارتش ) داشت و در سال ۱۲۹۰ هـ. ق به وزارت دفتر (ریاست دارایی) منصوب شد.

 در صدارت میرزاحسین خان سپهسالار کلیه مشاغل میرزایوسف مستوفی الممالک از جمله وزارت مالیه به میرزا هدایت ­الله واگذار شد. در سال ۱۲۹۹ هجری قمری به دلیل تفویض امور دیوان استیفاء به فرزند خردسال میرزا یوسف آشتیانی (مستوفی‌الممالک دوره ناصرالدین شاه و پسرعموی وزیر دفتر) از این مقام کناره گیری کرد. پس از درگذشت میرزا یوسف در سال ۱۳۰۳ هـ. ق تمام مشاغل وی به پسرش میرزا حسن سپرده شد و میرزا هدایت‌الله به نیابت وی تعیین گردید که پس از او این سمت به فرزند ارشدش، میرزا محمدحسین واگذار گردید. میرزا هدایت‌الله وزیرآشتیانی (وزیردفتر) در صفر ۱۳۱۰ هجری قمری بر اثر وبا درگذشت. پس از مرگ وزیردفتر، سمت و لقبش به پسر ارشدش میرزا محمدحسین اعطا شد و پسران دیگرش به ترتیب «موثق السلطنه» و «مصدق السلطنه» لقب گرفتند.

میرزا هدایت الله وزیردفتر از رجال علمی و فکری کمتر شناخته شده ی دوره قاجار است. او در تأویل آیات و تحقیق بطون روایات از دانشوران شمرده می‌شد.میرزا هدایت الله آشتیانی رسائلی در مباحث دینی و کلامی نگاشته از جمله رساله «کشف و اشراق» که مباحث آن مربوط به حکمت و علم کلام و بخصوص شناخت باری تعالی است. تحفهٔ‌ الخواص اثر دیگر او در فضائل امیرالمومنین (ع) و اسامی آن حضرت با استفاده از تأویل آیات قرآن است.او آثاری چون «نور الأنوار فی شرح دعاء الأسحار» و «سر مکتوم» هم به یادگار نهاده است. نمونه ذیل از کتاب سر مکتوم وزیر دفتر است: "اشرف و افضل پادشاهان آن است که خراج از رعیت به قدر قوه و استطاعت ستاند و آنچه را گرفته است در حفظ خلایق مصروف دارد از شایبه اسراف و اتلاف محترز باشد. چنانچه از جناب امام حسن مجتبی علیه السلام مروی است که فرمودند اشرّ الناس من اخذ بغیر حق و اعطی بغیر مستحق". از وزیردفتر اشعاری عرفانی هم به جا مانده است.

از ابنیه منسوب به میرزا هدایت الله باید به منزلی اشاره کرد که اکنون به موزه شهر آشتیان تبدیل شده است. همچنین، «گذر وزیر دفتر» از گذرهای نام آشنای درخونگاه واقع در جنوب محله سنگلج، در محدوده شهرداری منطقه دوازده تهران، در نزدیکی خانه میرزا هدایت الله وزیر دفتر قرار داشته است.

همسر

بعد از ازدواج با دختر عمویش، میرزا حسن مستوفی الممالک، میرزا هدایت الله مجددا ازدواج کردو در اواخر عمر با ملک‌ تاج خانم فیروز ملقبه به نجم‌السلطنه (درگذشته ی ۱۳۱۱ ش) بیوه ی مرتضی قلی خان وکیل الملک پیوند بست. حاصل این ازدواج دکتر محمد مصدق و خواهرش آمنه دفتر الملوک (دفتری) هستند.

فرزندان

وزیر دفتر صاحب دوازده اولاد، هفت پسر و پنج دختر، بود. خاندان‌های «دفتری»، «متین دفتری»، «مصدق»، «معاون» و «نیکبخت» از نوادگان وزیردفتر هستند.

منابع:

افشار، ایرج. مصدق و مسایل حقوق و سیاست. تهران: سخن، 1382.

احمد فرهاد معتمد ( بزرگان لر )

احمد فرهاد با نام کامل: احمد فرهاد معتمد )زاده ۱۲۸۱ خورشیدی در تهران و درگذشته ۲۰ مهر ۱۳۵۰) پزشک، نویسنده، استاد و رئیس دانشگاه اهل ایران بود.

احمد فرهاد فرزند موسی مشیر اکرم و از نوادگان میرزا محسن آشتیانی می باشد .

تحصیلات و فعالیت‌ها

احمد فرهاد تحصیلات ابتدائی و متوسطه را در تهران در مدرسه قاجاریه و دارالفنون به پایان رسانیدند. وی تحصیلات عالی را در برلین و هایدلبرگ در رشتهٔ پزشکی به تمام کرد و در ۱۳۰۷ خورشیدی (۱۹۲۸ میلادی)، دانش‌نامه دکتری در پزشکی و اجازه‌نامهٔ رسمی طبابت در آلمان را گرفت. پس از آن در رشتهٔ رادیولوژی ادامه تحصیل داد و در ۱۳۱۲خورشیدی به ایران بازگشت و به سمت استادی رادیولوژی در دانشکدهٔ پزشکی دانشگاه تهران منصوب شد. احمد فرهاد همچنین ریاست دانشکدهٔ پزشکی را از سال ۱۳۳۶ تا ۱۳۴۲ بر عهده داشت.

پس از آن استادی کرسی فیزیک پزشکی به او محول گردید و بعدها به ریاست دانشگاه تهران (در ۴ اردیبهشت ۱۳۳۶) نیز منصوب گردید. احمد فرهاد از نخستین کسانی است که دستگاه رادیولوژی را برای کمک تشخیص بیماری‌ها به ایران آورد. احمد فرهاد رئیس بخش رادیولوژی بیمارستان پهلوی (بیمارستان امام خمینی) نیز بود

منابع

دکتر باقر عاقلی. روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی جلد دوم. چاپ هشتم. تهران: نامک، ۱۳۸۷

میرزا محسن آشتیانی ( بزرگان لر )

میرزا محسن آشتیانی جد اعلای خاندان آشتیانی می باشد. او از مالکین بزرگ آشتیان بود.

وی به کریم‌خان زند هنگامی که مغضوب نادرشاه شد، پناه داد و جان او را حفظ کرد و کریم خان پس از آن‌که به سلطنت رسید در برابر محبت‌های گذشته، سه فرزند او را به‌نام‌های میرزا کاظم، میرزا هاشم و میرزا آقاسی، مقامات مهم درباری بخشید.

پس از وفات کریم‌خان فرزندانش به دلیل حُسن خدمت در دربارِ قاجار باقی مانند و تا اواخر دورهٔ قاجار، بیشتر نوادگان میرزا محسن مناصب مهم دیوانی داشتند و اغلب از مستوفی های بزرگ بودند.

چند تن از نوادگان او، به نخست‌وزیری ایران رسیدند^. که عبارتنداز:

·         حسن مستوفی

·         محمد مصدق

·         احمد متین دفتری

·         حسن وثوق

·         احمد قوام

·         میرزا یوسف آشتیانی صدراعظم ناصرالدین شاه

میرزا محمدعلی مایل مستوفی ملقب به "وزیرالوزرا" از مشاورین عباس میرزا ،از دیگر نوادگان میرزا محسن آشتیانی بود.

خاندان‌های مستوفی‌الممالکی،دفتری، متین‌دفتری، مصدق، میکده، وثوق، قوام، شکوه، دادور، فرهاد، فرهادمعتمد و مقتدر از نوادگان میرزا محسن هستند^.

مهدی خان یمین السلطنه ( بزرگان لر )

مهدی خان یمین السلطنه معروف به یمین‏ السلطنه، فرزند میرزا ابراهیم‏ خان معتمدالسلطنه و برادر صلبى احمد قوام (قوام ‏السلطنه) مى‏باشد. مادرش دختر میرزا عباس ‏خان قوام‏ الدوله بود که پس از جدائى از معتمدالسلطنه، همسر میرزا احمدخان مشیرالسلطنه گردید و فرزند خود را نیز همراه خود برد. تحصیلات و تربیت مهدى زیر نظر ناپدرى انجام گرفت. چون به سن رشد رسید، طبق سیره‏ ى خانوادگى به کار استیفا پرداخت.

 در زمانى که برادر ارشدش وثوق‏الدوله وزارت مالیه را عهده‏دار شد ، پیشکارى مالیه ‏ى کرمانشاهان به او واگذار شد. تا معاونت وزارت مالیه هم ارتقاء مقام یافت ولى عمر طبیعى نکرد و در میان‏سالى درگذشت. دو تن از فرزندانش به نام هادى و محمد قوام رشد نسبى پیدا کردند. هادى سالیانى چند در وزارت دارائى مصدر خدماتى بود. هنگامى که ریاست دخانیات را داشت، در اثر ابتلاء به بیمارى سرطان درگذشت. محمد قوام وارد وزارت خارجه شد، چندى رئیس دفتر نخست ‏وزیر(قوام ‏السلطنه) بود، چند بار هم به مقام سفارت نائل آمد.

اسماعیل آشتیانی شاعر، نقاش و ادیب معاصر ایرانی ( بزرگان لر )

اسماعیل آشتیانی شاعر، نقاش و ادیب معاصر ایرانی سده‌های ۱۳ و ۱۴ خورشیدی بود. پدرش شیخ مرتضی آشتیانی و جد او میرزا حسن آشتیانی از مبارزان نام آور قیام تنباکو بودند.

اسماعیل آشتیانی متخلص به شعله از نقاشان ایرانی و شاگردان کمال الملک در سال ۱۲۷۱ خورشیدی در تهران به دنیا آمد. و در روز ۱۰ اردیبهشت سال ۱۳۴۹ خورشیدی در تهران درگذشت. وی آموزش خود را در مدرسه‌های اسلام و دارالفنون به انجام رسید . دلبستگی به نگارگری و استعداد در این هنر، از کودکی در وی آشکار گردید. نخستین کارهای او نسخه برداری از نگارهای شاهنامه فردوسیبود که بر هر چه در دسترسش قرار می گرفت، ترسیم می کرد (بنی احمد ۲۷-28

استادان نقاشی او در دارالفنون، مصور الممالک ذوالفقاری، میرزا حاج آقا نقاش باشی و شیخ المشایخ بودند. او سپس به مدرسه صنایع مستظرفه رفت. کمال الملک پس از دیدن نمونه کارهای او، آموزش وی را پذیرفت، اما آن را مشروط بدان کرد که آشتیانی " تا پایان دورهٔ مدرسه فقط هنر نقاشی را راه و طریق خود بداند" (یادی از استاد). اسماعیل این شرط را پذیرفت و به آن مدرسه راه یافت؛ اما پیوستن به عالم هنر برای وی آسان نبود. چون او در یک خاندان روحانی زاده شده بود، انتخاب نگارگری و پیوستن به جرگهٔ هنرمندان گونه ای سنت شکنی به شمار می آمد، از این رو با مخالفت‌های سخت رو به رو گردید تا جایی که به گفته خودش ورود به مدرسه امری « غیر ممکن » می نمود (میزبان، ۱۶). بروز استعداد در خور توجه و پایداری او در رسیدن به هدف، سبب کاهش مخالفت‌ها شد و او سرانجام به عالم هنر پیوست. پشتکار، دلبستگی و توانایی آشتیانی در فراگیری به پایه ای بود که توانست دورهٔ پنج سالهٔ مدرسه را در ۳ سال به پایان برد و شاگرد اول مدرسه شود.\\ کمال الملک که در آشتیانی افزون بر توانایی هنر، نیک اندیشی و راست روی را دیده و او را راهرو راستین مکتب خود یافته بود، وی را به معلمی مدرسه برگزید. ظاهراً در همین زمان آشتیانی بر آن شد که تحصیلات خود را در رشتهٔ دیگری جز نگارگری ادامه دهد. در نامه ای که در این هنگام به استاد خود کمال الملک نوشت، از وی اجازه خواست که مدرسه صنایع مستظرفه را رها سازد، اما کمال الملک در دیداری که با او داشت، وی را از این کار باز داشت. آشتیانی که به استاد خویش به دیده مراد می نگریست، ماندن در کنار او را از ادامه تحصیل برتر شمرد و اندکی پس از آن به معاونت مدرسه برگزیده شد (۱۳۳۵ق/ ۱۹۱۶م). وی در سال ۱۳۰۷ ش، به ریاست مدرسه انتخاب گردید و در سال‌های مدیریت او آموزش درسهای تازه ای چون مینیاتور سازی، تذهیب، کالبدشناسی، تاریخ هنر، ریاضیات و قواعد مناظر و مرایا به درس‌های مدرسه افزوده گردید و کتابخانه ای برای مدرسه بنیاد نهاده شد. مدیریت او در مدرسهٔ صنایع مستظرفه چندان به درازا نکشید و او در سال ۱۳۰۹ ش، به اروپا سفر کرد . در این سفر که بیشتر به قصد بررسی و کسب تجربه انجام گرفت، به درخواست شرکت فیلم برداری « اوفا » در آلمان از برخی هنرپیشگان معروف آن شرکت تک چهره هایی تهیه کرد که بسیار مورد توجه قرار گرفت و به او پیشنهاد استخدام در آن شرکت و ماندن همیشگی در آلمان شد اما آشتیانی نپذیرفت و به ایران باز آمد. پس از بازگشت به تهران، در مدرسهٔ دارالفنون، دانشکدهٔ ادبیات و دانشسرای عالی به تدریس پرداخت. خدمات آشتیانی در مدیریت مدرسه صنایع مستظرفه و استادی دارالفنون و دانشسرای عالی و کوشش‌های او در ترویج فرهنگ و هنر، سبب گردید که در سال۱۳۲۵ ش، از سوی شورای عالی فرهنگ به او عنوان دکترای افتخاری و نشان درجه اول هنر داده شود.

وی در سال ۱۳۲۶ ش، به استادی دانشکده فنی برگزیده شد. در سال۱۳۲۸ ش، با آنکه بیش از ۵۷ سال نداشت، به سبب خستگی جسمی و روحی به درخواست خود بازنشسته شد؛ اما کوشش هنری و فرهنگی وی پایان نپذیرفت و عضویت او در شورای عالی فرهنگ و هنرهای زیبا و انجمن ادبی فرهنگستان ادامه یافت. وی در این دوره در کارگاه شخصی خود به پدید آوردن آثار تازه پرداخت. تابلویهای تک چهرهٔ خود وی، نامه نویس، بهلول در خواب، پرنده‌های تیر خورده، نوازنده آکوردئون و ...، از این آثار بود. آشتیانی در نگارگری پیرو مکتب کمال الملک یعنی طبیعت گرا بود و بیشتر آثار خود را مستقیماً از روی طبیعت نقاشی می کرد. گر چه بیشتر تابلوهای او رنگ روغنی است، اما وی در کارآبرنگ و سیاه قلم نیز توانا بود. دقت دید هنری، قدرت طراحی، رنگ گذاری متناسب و به کار گرفتن ذوق شاعرانه از ویژگیهای نگارگری اوست.

برجسته‌ترین کارهای او رؤیای حافظ، قهوه خانهٔ سر راه، تک چهره‌های خود وی و نامه نویس است. تأثیر کمال الملک بر آشتیانی چنان بود که وی گاه در انتخاب موضوع تابلوها از او پیروی می کرد و از دریچهٔ چشم او به جهان می نگریست. همانندی دیدگاه موضوع تابلوهای فالگیر و میرزا هادی خوشنویس کمال الملک را با تابلوهای قهوه خانه و نامه نویس آشتیانی نمی توان اتفاقی دانست. شمار تابلوهای آشتیانی به یک صد می رسد که بخشی از آنها به وسیلهٔ خود وی به کتابخانه مجلس شورای ملی و اگذار گردیده است و شماری در موزها و مجموعه‌های خصوصی و نزد خانوادهٔ او نگاهداری می شود. آثار وی در دوران زندگی و پس از درگذشت او در چندین نمایشگاه به تماشا گذاشته شده است. از آن میان می توان به موارد زیر اشاره کرد :

• نمایشگاه هنرهای زیبای ایران به کوشش انجمن روابط فرهنگی ایران و شوروی (۱۶ بهمن ۱۳۲۴ش تا ۱۰ فروردین ۱۳۲۵ ش)
• نمایشگاه آثار آشتیانی در انجمن ایران و آمریکا (آبان ۱۳۳۳ ش و اسفند ۱۳۴۹ ش)
• نمایشگاه آثار نقاشان ایرانی در باشگاه مهرگان (آبان ۱۳۳۳ ش)
• نمایشگاه آثار نقاشان نخبه معاصر ایران در مجلس شورای ملی (اسفند ۱۳۵۱ ش)

آشتیانی با تخلص "شعله" شعر نیز می سرود. دیوان اشعار او به چاپ رسیده است و بقیهٔ آثار او عبارت است از: سفرنامه اروپا، اختراع الفبایی بر مبنای حروف فارسی برای اصلاح خط، مناظر و مرایا، ادعیه قرآن یا احسن الادعیة، تصحیح دیوانهای منوچهری دامغانی و امیر خسرو دهلوی، نماز در اسلام، منتخبات رباعیات خیام، ترانه‌های باباطاهر، صائب، حافظ و شرح حال و تاریخ حیات کمال الملک. واپسین اثر نقاشی او تک چهرهٔ همسرش است که ناتمام مانده. استاد آشتیانی در ۱۰ اردیبهشت ۱۳۴۹ ش در تهران در گذشت.

او در مدرسهٔ مستظرفه به سرپرستی کمال الملک به هنر جویی پرداخت و سرانجام معلم و مدیر همین مدرسه شد. در دوران مدیریت آشتیانی آموزش درسهای تازه ای چون تاریخ هنر و ریاضیات در این مدرسه آغاز شد.

از برجسته‌ترین آثار استاد آشتیانی «نامه نویس» و«پرنده تیر خورده» را می توان نام برد. از آثار ادبی این هنرمند بزرگ نیز می توان به دیوان اشعار با تخلص شعله، سفر نامه اروپا و تاریخ حیات کمال الملک اشاره نمود . استاد آشتیانی به پاس خدمات بی دریغ خود در عرصه هنر به دریافت درجه دکترای افتخاری و نشان درجه اول هنری نایل آمد.

از شاگردان معاصر استاد آشتیانی استاد علی اشرف والی میباشند که آثار ایشان در موزه لوور و موزه آستان قدس رضوی و بسیاری نقاط دیگر جهان موجود است .

آثار مکتوب

• اختراع الفبای فارسی
• مناظر و مرایای علمی

منابع

عنایت الله شکیباپور. اطلاعات عمومی. چاپ هفتم. کتابفروشی اشراقی، ۱۳۴۸. ۴۸.

مهدی دادور یا وثوق‌السلطنه ( بزرگان لر )

مهدی دادور ملقب به  وثوق‌السلطنه ) وفات : ۲۶ مرداد ۱۳۲۶) از رجال سیاسی عصر قاجار و پهلوی و فرزند میرزا موسی وزیرلشکر آشتیانی بود . او مدتها معاونت وزارت جنگ را برعهده داشت.

 مدتی هم وزیر جنگ و والی ایالات گیلان، فارس و آذربایجان بود  . او در دوره هشتم مجلس شورای ملی به نمایندگی از تهران انتخاب شد و به سخنگویی این دوره تعیین گردید  .