تیمور بختیار )زاده ۱۲۹۳ - ۱۶ امرداد ۱۳۴۹(نظامی، سیاستمدار و از بنیانگذارانِ ساواک )سازمان اطلاعات و امنیت کشور( و نخستین رئیس ساواک در حکومت پهلوی بود. در سال ۱۳۴۹، مامورانِ ساواک وی را در دیاله، عراق به قتل رساندند.
خانواده
خانوادهٔ بختیار از خوانینِ لربختیاری بودند. پدرش فتحعلی‌خان سردار معظم، دو دوره نماینده مجلس شورای ملی و از خوانین بزرگ بختیاری و نوه لطفعلی خان امیر مفخم (دو دوره وزیر جنگ ایران در دوران قاجار) بود. همسر نخستِ بختیار ایران خانم نام داشت و دخترِ یکی از قدرتمندترین سران ایل بختیاری؛ سردار ظفر بختیاری بود. در آن زمان، بختیاری‌ها در سیاستِ ایران بسیار تأثیر گذار بودند. همسر محمد رضا شاه پهلوی، ثریا اسفندیاری بختیاری و آخرین نخست وزیر پهلوی؛ شاپور بختیار هر دو از عموزادگان تیمور بختیار بودند.
تولد
تیمور بختیار در جریان جنگ اول جهانی، در ۱۲۹۳ خورشیدی در شهرکرد در خانهٔ پدری تحت نام قلعه دزک در استان چهارمحال و بختیاری زاده شد. پدرش فتحعلی‌خان سردار معظم از خوانین بزرگ ایل بختیاری و نوه لطفعلی‌خان امیر امفخم بود. تیمور تحصیلاتِ خود را تا سیکل در اصفهان گذراند و سپس همراه با پسر عمویش شاپور بختیار. برای ادامه تحصیل به بیروت رفت و در یک مدرسه فرانسوی مشغول به تحصیل شد. در آن زمان، بسیاری از ایرانیان هوادارِ فرهنگِ فرانسه(فرانکوفیل) بودند؛ از جمله: امیر عباس هویدا و حسن پاکروان.
وی سپس راهی فرانسه شد و در مدرسه نظامی سن سیر از ۱۹۲۸ تا ۱۹۳۳ تحصیل کرد. وی این مدرسه را با درجه ستوان دومی و پس از دو سال ترک کرد و به ایران بازگشت. پس از بازگشت به ایران از آکادمی نظامی شهر تهران فارغ‌التحصیل شد. تیمور پس از مدتی برای ادامه خدمت با درجهٔ ستوان یکمی به زاهدان منتقل شد.
کارها
تیمور بختیار هنگام دستگیری دکتر فاطمی (نشسته)
مقارن جنگ دوم جهانی وی به اصفهان منتقل شد و سپس در ۱۳۲۱ با درجه سروانی به تهران بازگشت و در ۱۳۲۵ ش. به فرماندهی هنگ رسید.
سال ۱۳۲۵
تیمور بختیار در سال ۱۳۲۵ از فرماندهان هنگ سوار حمله بود که آذربایجان را از دستِ جعفر پیشه‌وری آزاد کرد.
سال ۱۳۲۶
وی در سال ۱۳۲۶ وارد دانشگاه جنگ شد و دورهٔ دافوس را گذراند. وی در نخستین سالهای خدمتش بترتیب، فرمانده دسته، آجودان هنگ، رئیس رکن چهارم ستاد لشکر، فرمانده سواران و رئیس ستاد لشکر گارد شاهنشاهی ایران بود.
سال ۱۳۳۲
بختیار به سرعت در ارتش شاهنشاهی ایران و پس از سقوط مصدق، در سال ۱۳۳۲ ارتقاء درجه یافت. تیمور بختیار در کودتای ۲۸ امرداد ۱۳۳۲ و دو روز پس از کودتا به فرماندهی لشکر ۲ زرهی رسید. وی یکی از همکارانِ نزدیکِ فضل الله زاهدی بود و به مقامِ فرماندار نظامی تهران رسید. تیمور بختیار در سال ۱۳۳۳، تشکیلات زیرزمینی وسیع حزب توده را در ارتش، شهربانی و ژاندارمری کشف و شبکه افسران توده‌ای را به‌شدت سرکوب کرد. یکی از اولین موفقیت‌های وی در مقامِ فرماندارِ نظامیِ تهران، دستگیریِ وزیر امور خارجهء دولتِ مصدق -حسین فاطمی- بود که فعالانه با دولتِ نظامیِ آن دوران مبارزه کرده بود.
سال ۱۳۳۵
بختیار با برپاییِ یک کمپین گسترده بر علیه حزب کمونیست توده، ۲۴ تن از رهبرانِ این حزب را شتاب زده محاکمه و اعدام کرد. از جملهٔ این افراد خلیل طهماسبی (قاتل حاج‌علی رزم‌آرا نخست وزیر سابق) بود. برای این موفقیت، تیمور بختیار در اول مهر ۱۳۳۵ به درجه سرلشکری رسید و به عنوانِ جوانترین ژنرالِ سه ستارهٔ ایرانِ مدرن در ارتشِ ایران به سالِ ۱۹۵۴ منصوب شد. در سوم مهرماهِ همان سال، معاون نخست وزیر و رئیس سازمان امنیت و اطلاعات کشور شد و سرویس امنیتی ساواک را در بهمن ۱۳۳۴ (فوریه ۱۹۵۶) بنیاد نهاد و در سالِ ۱۳۳۸ به درجه سپهبدی ارتقاء یافت.
حوادثِ پس از برکناری از ساواک
با انتصابِ علی امینی به عنوانِ نخست وزیر در سال ۱۳۳۹، شاه شروع به اعتمادِ به بختیار نمود. سپس امینی، شاه را از اطلاعاتِ تماس‌های بختیار با جان اف کندی آگاه کرده و نسبتِ به این مسئله به وی هشدار داد. بر همین اساس و نهایتاً وی در ۲۴ اسفند ۱۳۳۹ با انتصابِ سرلشکر پاکروان به ریاستِ ساواک از این سمت برکنار شد. از قضا، خودِ امینی نیز از طرفدارانِ کندی بود و در سال ۱۳۴۱ به دلیلِ بی اعتمادیِ رو به رشدِ شاه نسبت به کِندی از مقامِ خود برکنار شد. بختیار در اول مهر ماه سال ۱۳۴۰ از ارتش بازنشسته شد و در ششم بهمن همان سال ایران را ترک کرد. وی در ابتدا و پس از بازنشستگی با تبعیدِ خود خاستهٔ خود به ژنو رفت. سپس با استفاده از تماس‌هایی که در طیِ کار در ساواک بدست آورده بود به برقراریِ ارتباط با مخالفان ایرانیِ شاه در اروپا، عراق و لبنان دست زد. او نه تنها با آیت الله خمینی، بلکه با رضا رادمنش -دبیر کل حزب توده- هم ملاقات کرد و نیز با محمود پناهیان وزیر جنگِ دولتِ فرقه دموکرات آذربایجان که پس از خروجِ نیروهای شوروی از ایران در طیِ جنگِ جهانی دوم از ایران فراری شده بود. پس از این بود که شاه حکم بازداشت بختیار را صادر کرد اما بختیار دیگر به ایران باز نگشت و به عراق پناه برد.
همکاری با عراق و ترور بختیار
تیمور بختیار در سال ۱۳۴۸ و در کوران منازعه ایران و عراق، به دعوت صدام حسین به بغداد رفت. سرانجام در ۱۶ مرداد ۱۳۴۹ مأموران عملیاتی ساواک موفق شدند تا او را در یک شکارگاه در استان دیاله و زیر نگاه چند محافظ عراقی او، به قتل برسانند. ترور وی توسط یکی از دوستان مورد اعتمادش که از تطمیع شدگان ساواک بود انجام شد. ضارب ۴۸ ساعت پس از ترور توسط ماموران عراقی دستگیر، شکنجه و نهایتاً اعدام شد. پوششِ قاتل، بعنوانِ هواداری بود که یک هواپیمای مسافربری را ربوده و مجبور به فرود در فرودگاه بغداد کرده بود. با این پوشش، دو تروریستِ موردِ نظر، رژیم عراق را فریب داده و دسترسی به تیمور بختیار برای آنها میسر گردید. حقیقتِ پشتِ این داستان سالها بعد روشن شد. محمد رضا شاه پهلوی در مصاحبه‌ای با نویسنده و شرح حال نویسِ فرانسوی جرارد دو ویلار علناً به بیانِ این موضوع پرداخت.
شخصیت بختیار
حسن علوی‌کیا در مورد او می‌گوید:
بختیار خصوصیات مردانگی و جوانمردی داشت. یک افسر بسیار شجاع و جسور بود... یک مرد خان‌زاده و لوطی و باگذشت و فوق العاده دست و دل باز و وطن پرست و جاه طلب. برای از بین بردن دشمنش از هیچ چیز مضایقه نمی‌کرد... آدم منطقی و وطن پرستی بود... در جلسات بین‌المللی و کنفرانس‌های ۳ جانبه با ترکیه و اسرائیل و ایران... آدم خوشش می‌آمد و خوشحال می‌شد از آن شخصیت و پرستیژ قابل قبول بختیار... تا روزی که سر کار بود نسبت به شاه وفادار و علاقه‌مند به مملکت بود
منابع
· · موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی- تیمور بختیار
· · "Former foreign executed by firing squad". Ocala Star-Banner (Tehran). UPI. 10 November 1954. Retrieved 25 July 2013.
· · از نگاه ساواک: گروه های چپ و ارتباط با اتحاد جماهیر شوروی، بی‌بی‌سی فارسی
· · آفتاب
· · شهریاری: جاسوس ساواک در حزب توده، بی‌بی‌سی فارسی
· · شهریاری: جاسوس ساواک در حزب توده، بی‌بی‌سی فارسی
· · «داستان ساواک و 'ژنرال' حسن علوی کیا». بی بی سی، ۱۳۹۲/۰۲/۱۸. بازبینی‌شده در ۱۳۹۲/۰۲/۱۹.
